مقدمه

آن دسته از قیام ها و انقلاب هایی كه در راه فضایل انسانی قرار گرفته اند، محدود به زمان خاصی نبوده و شكست در آن ها معنا ندارد. شعاع قیام امام حسین(ع) علی رغم سركوب ظاهری آن در محرم سال 61 قمری عالم را در نوردید و از فردای عاشورا، صدای عاشوراییان كاخ ظلم و ستم را لرزاند. یكی از این فریادها كه بعد از حدود چهارده قرن از حنجره امام خمینی (ره) برخاست. فریاد حق طلبی ملت ایران در پانزده خرداد 1342 بود كه در نهایت منجر به پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بهمن سال 57 شد. در این نوشتار سعی در آشنایی بیشتر با كلام و اندیشه امام خمینی (ره) و تأثیر قیام عاشورا در افكار و اندیشه های امام خمینی كه در انقلاب اسلامی ایران متجلی شده و همچنین پاسخ دادن به سوالاتی از قبیل اینكه چگونه امام خمینی از فرهنگ متعالی عاشورا در به ثمر رساندن نهال انقلاب استفاده كرد، می باشد.

علل و اهداف قیام عاشورا
آن چه از روایات معتبر بر می‌آید این است كه علت قیام امام حسین (ع) مقابله با سلطان جائر، زیر پا نهادن عدالت، سلطنت یزید به نام اسلام وارونه جلوه دادن اسلام، براندازی حكومت فاسد اموی و اصلاح امت پیامبر(ص) و قیام علیه ظالم و برپایی حكومت عدل است. چنانچه آن حضرت می فرماید " من از روی طغیانگری وفساد و ظلم قیام نكردم ، بلكه برای اصلاح امت جدم رسول الله و خواستار امر به معروف و نهی از منكر هستم"
اینك سوال این است كه فرهنگ انقلاب عاشورا از چه طریق این انسجام و همبستگی را در مردم ایران ایجاد كرد كه امام خمینی (ره) با استفاده از آن توانست رهبری قیام را بر عهده بگیرد و در بهمن 1357به پیروزی برساند.

1 – معرفی باطل و رسوایی چهره ی منافق
یكی از آثار فرهنگی قیام عاشورا، معرفی باطل و رسوا كردن چهره نفاق بود. همان طور كه واقعه كربلا چهره واقعی حكومت دروغین معاویه را برای مردم روشن كرد. امام خمینی نیز با افشاگری خود در سخنرانی ها چهره زشت و ننگین حكومت شاه را كه تا آن زمان با عوام فریبی مردم را فریب می داد به مردم نشان داد و مردم دانستند كه بدبختی های ملت از كجا سرچشمه می گیرد. در واقع قیام عاشورا، چراغ هدایتی در اختیار حضرت امام خمینی (ره) قرار داد تا بتواند در پرتو آن اسلام را بشناسد و آن را از دست نااهلان نجات دهد.

2 – احیای روحیه شهادت طلبی
شهادت در فرهنگ شیعی یعنی جاودانگی و بهترین راه رسیدن به معشوق و ذات حق است این موهبت را شیعه از امام حسین (ع) و خود سرخش دارد كه راه جاودانگی را به بشر آموخت امام حسین (ع) در این باره می فرمایند: «بشتابید به سوی مرگی كه راه فراری از آن نیست. این تیرها سفیران دشمن به سوی شمایند. به خدا قسم كه هیچ فاصله‌ای بین شما و بهشت و جهنم غیر از مرگ وجود ندارد كه شما را به بهشت می رساند و دشمنان را به آتش جهنم و اصل می كند.» با این خون ها بود كه انقلاب آبیاری شد و به بركت احیای روحیه شهادت طلبی شجاعانه به جنگ با ظلم و فساد رفت تا این كه انقلاب در سال 57 به پیروزی رسید.

3 – شعار و لعن و نفرین
در قرآن كریم آمده است «آگاه باشید كه لعن و نفرین خدا بر ستمگران جاری است» در بسیاری از زیارت ها به ویژه زیارت عاشورا لعن بر ستمگران و منافقان به مانند اعلان برائت از آنهاست كه در مقابل حق ایستاده اند. امام خمینی (ره) در این‌باره  می فرماید «آن چه لعن و نفرین بر ستمگران آل بیت است تمام فریاد قهرمانانه‌ی  ملت‌هاست بر سردمداران ستم پیشه در طول تاریخ الی الابد»

4 – مراسم عزاداری
مراسم عزاداری امام حسین (ع) علاوه بر زنده نگاه داشتن یاد و خاطره شهدای كربلا باعث احیای فرهنگ عاشورا در طول این چهارده قرن و نیز باعث انسجام و همبستگی بیشتر شیعیان و منشاء قیام های شیعی در طول تاریخ بوده است . امری كه محققان غربی نیز بر آن تأكید دارند. نیكلسن در این‌باره می گوید «حادثه كربلا حتی باعث پشیمانی و تأسف امویان شد، زیرا این واقعه شیعیان را متحد كرد و برای انتقام حسین(ع) یكصدا شدند و صدای آنان در همه جا به ویژه عراق و میان ایرانیان انعكاس یافت.» نیك آزادی درباره تأثیر مراسم عزاداری امام حسین (ع) در نهضت امام خمینی می نویسد: «تعزیه و روضه خوانی ها بیشتر به صورت یك تریبون سیاسی به منظور بیان مفاسد اجتماعی و بی عدالتی و ضرورت مبارز، علیه آن ها در آمد.» امام خمینی نیز می فرمایند: «باید بدانید كه اگر می خواهید نهضت شما محفوظ بماند، باید این سنت ها (عزاداری و سوگواری) را حفظ كنید.»

اما در این بخش میزان به كارگیری امام خمینی (ره) از فرهنگ عاشورا در جریان نهضت را بررسی خواهیم كرد.

تظاهرات دهم محرم 1383 هجری قمری و قیام پانزده خرداد 1342
فرا رسیدن محرم 83 و پابرجا ماندن حوزه علمیه قم با وجود تلاش دولت در تعطیل كردن آن معنای بسیار داشت: « معنای حضور حسین در مبارزه‌ای بزرگ». حضرت امام (ره) در این سال تمام قوای خود را به كار گرفت تا محرم صورت واقعی خود را باز یابد به همین جهت در پیام خود وعاظ را به افشاگری ترغیب می كند. از این جهت است كه در آن دهه وعاظ ضمن اظهار انزجار از یزید، با نوحه سرایی و اشعار انقلابی یاد شهدای فیضیه را نیز گرامی دارند. در دهم محرم، مردم علی رغم تهدیدات مكرر رژیم به خیابان‌ها  می آیند و با شعار «خمینی بت شكن خدا نگهدار تو»، «مرگ بر دیكتاتور» مراسم سیاسی خود را به مجلس عزاداری امام حسین (ع) متصل می كنند. همچنین سخنرانی امام خمینی (ره) در میان جمعیت با شكوهی كه به قم آمده بودند و در عین حال تظاهرات وسیع دهم و یازدهم محرم چهره مبارزات را به شكل مذهبی درآورد و مستقیماً شاه و رژیم پهلوی را در معرض تهاجم قرار داد. ثمره سخنرانی حضرت امام (ره) در پانزدهم خرداد 42 به بارنشست و هزاران زن و مردم با فریاد «یا مرگ یا خمینی» با تأسی به مكتب جهاد و انقلاب امام حسین (ع) به شهادت رسیدند. به طوری كه حضرت امام (ره) در سال 56 درباره این حادثه بزرگ فرمودند: «محرم چه ماه مصیبت زا و چه ماه سازنده و كوبنده ای است. محرم نهضت بزرگ سید شهیدان و سرور اولیای خداست كه با قیام خود در مقابل طاغوت تعلیم سازندگی و كوبندگی را به بشر داد و راه فنای ظالم و شكستن ستمكار را راه فدایی دادن و فدایی شدن دانستن و این خود سرلوحه تعلیمات اسلام است برابر ملت ها تا آخر دهر. نهضت دوازده محرم و پانزده خرداد در مقابل كاخ ظلم شاه و اجانب به پیروی از نهضت مقدس حسین چنان سازنده و كوبنده بود كه مردانی مجاهد و فداكار تحویل جامعه داد كه با تحرك و فداكاری روزگار را بر ستمكاران و خائنان سیاه نمودند» و «رمز پیروزی اسلام بر كفر جهانی را در این قرن كه پانزده خرداد سرآغاز آن بود دوازده محرم حسینی جستجو كنید كه انقلاب اسلامی ایران پرتوی از عاشورا و انقلاب عظیم الهی آن است.»

* اعلامیه حضرت امام به مناسبت جشن های دو هزار و پانصد ساله:
حضرت امام (ره) در اعتراض به برگزاری جشن های دوهزار و پانصد ساله، اعلامیه ای صادر كردند كه در بخشی از آن آمده است: « امام حسین (ع) با قیام علیه یزید، بزدلی این شخص را بر جهانیان آشكار می كند. این جنگ همیشه ادامه داشته است . علمای بزرگ اسلام همواره علیه مستبدان و افراد بی عقلی كه ملت را به زنجیر می كشیده اند و ثروت كشور را به هدر داده اند تا هوس ها و امیال خود را فرو بنشانند مبارزه كرده اند.»

* اربعین سال 56
در اربعین حسینی سال 56 مردم ده ها شهر به تظاهرات وسیع ضد رژیم پرداختند و شعار «استقلال آزادی ، جمهوری اسلامی» چون یك سرود همگانی به نهضت اوج داد.

* هفدهم شهریور سال 57
حضرت امام در محكومیت حادثه هفده شهریور 57 با صدور اعلامیه ای اظهار داشتند: «چهره ی ایران امروز گلگون است و دلاوری و نشان در تمام اماكن به چشم می خورد. آری چنین است راه امیرمومنان (ع) و سرور شهیدان امام حسین(ع).» همچنین در سخنرانی سال 1358 . حضرت امام شهدای 17 شهریور را در شمار شهدای كربلا آوردند: «در هفده شهریور مكرر عاشورا و میدان شهدا مكرر كربلا و شهدای ما مكرر شهدای كربلا و مخالفان ملت ما مكرر یزید و وابستگان او هستند»

* امواج خروشان تاسوعا و عاشورای سال 57
تظاهرات تاسوعا و عاشورای سال 57 كه به جای سوگواری به یك نمایش بزرگ مذهبی و یك رفراندوم بدون شمارش رای تبدیل گردید. محبوبیت حضرت امام (ره) و رهبری قاطع او را عملاً اثبات وتكرار كرد. تصاویر ایشان در دستان جمعیتی بود كه به خیابان انقلاب می پیوستند و قیام امام حسین(ع) را از قرن ها پیش به نمایش می گذاشت. در بند پانزده قطعنامه این راهپیمایی آمده است: «ما به روان پاك و پرافتخار شهدای جنبش اسلامی ایران و به خصوص شهدای مبارز پانزده ساله كه سهم شایانی در پیش بود اهداف مبارزه دارند و با الهام از مكتب حسین بن علی (ع) بی دریغ خون خود را نثار كرده اند درود می فرستیم.» همچنین حضرت امام در پاسخ به این تظاهرات عظیم اعلامیه ای صادر كردند كه «شما در راهپیمایی‌های بزرگ سراسری ایران در روزهای تاسوعا و عاشورا (با ) سید مظلومان و امام فداكاران (ع) تجدید عهد نموید.»

* حضرت امام (ره) و تلاش در جهت پاسداری از اسلام
یكی از موضوعاتی كه در كلام امام حسین(ع) و شبیه آن در بیانات امام خمینی (ره) می باشد اهمیت حفظ اسلام است. حضرت سیدالشهدا(ع) می فرمایند: «اگر دین جدم پیامبر (ص) استوار نمی ماند مگر با كشته شدن من، پس ای شمشیرها مرا دریابید» امام خمینی نیز همه مقصد خویش را در مكتب خود می داند و می فرماید: «تمام مقصد ما مكتب ماست و همه باید فدای اسلام شویم اگر ما اسلام را در خطر دیدم همه مان باید بدویم تا حفظش كنیم. اگر جهان خوران بخواهند در مقابل دین ما بایستند ما در مقابل همه‌ی  دنیای آنان خواهیم ایستاد»

* ثبات و پایداری انقلاب اسلامی
حضرت امام (ره) علل محدثه انقلاب اسلامی ایران را مدیون و مرهون عاشورا و درسی كه مردم از امام حسین(ع) آموختند می دانند و لذا در سخنان خویش می فرمایند: «ما باید همه متوجه این معنا باشیم كه اگر قیام حضرت سید الشهدا (ع) نبود، امروز ما نمی‌توانستیم پیروز شویم. انقلاب اسلامی ایران پرتوی از عاشورا و انقلاب عظیم الهی آن است» و «تمام این وحدت كلمه‌ای كه مبدا پیروزی ما شد، برای خاطر این مجالس عزا و این مجالس عزا و این مجالس سوگواری و این مجالس تبلیغ و ترویج اسلام شد.»

* مقاومت در برابر دشمنان:
امام خمینی (ره) در تمام مراحل انقلاب به پیروی از امام حسین (ع) راه صبر و استقامت را به مردم توصیه و در بیانات خویش در فروردین 1342 در مورد وظایف عمومی مسلمین برای صیانت از اسلام می فرمایند: «شما پیرو پیشوایانی هستند كه در برابر مصائب و فجایع صبر و استقامت كردند، آنچه امروز می بینم نسبت به آن چیزی نیست، پیشوایان بزرگوار ما حوادثی چون عاشورا و شب یازدهم محرم را پشت سرگذاشتند و در راه دین خدا چنان مصایبی را تحمل كردند، عیب است برای كسانی كه ادعای پیروی از حضرت امیر(ع) و امام حسین(ع) را دارند در برابر این نوع اعمال رسوا و فضاحت آمیز دستگاه حاكمه خود را ببازند» و « ما باید روی آن فداكاری ها حساب كنیم كه سیدالشهدا(ع) چه كرد و چه بساط ظلمی را بر هم زد و ماهم چه كرده ایم؟ مگر خون ها رنگین تر از خون سید الشهدا است؟ ما چرا بترسیم از این كه خون بدهیم یا این كه جان بدهیم؟ دستورات این دستورات برای همه كه «كل یوم عاشورا و كل ارض كربلا» دستور داد به این كه هر روز و در هر جا باید همان نهضت را با استقامت ادامه دهید.»

منــابع